Anasayfa
Kayıt tarihi 
Mesaj Sayısı 
Rep Puanı 
Rep Gücü 
Nerden 
Yaş 
BÖLÜM 1: BILGISAYAR DONANIMI
1.1- GIRIS
Bilgisayar kullanicidan aldigi verilerle mantiksal ve aritmetiksel islemleri yapan yaptigi islemlerin sonucunu saklayabilen sakladigi bilgilere istenildiginde ulasilabilen elektronik bir makinedir.
Bu islemleri yaparken veriler girilir ve islenir. Ayrica istendiginde yapilan islemler depolanabilir ve çikisi alinabilir. Bilgisayar islem yaparken hizlidir yorulmaz sikilmaz. Bilgisayar programlanabilir. Bilgisayar kendi basina bir is yapmaz. Bilgisayarla ilgili olarak kullanilan bu terimlerin anlamlari asagida verilmistir.
Giris: Kisi tarafindan veya bilgisayar tarafindan saglanan verilerdir. Bu veriler sayilar harfler sözcükler ses sinyalleri ve komutlardir. Veriler giris birimleri tarafindan toplanir.
Islem: Veriler insanlarin amaçlari dogrultusunda programin yetenekleri ölçüsünde islem basamaklarindan geçer.
Bellek: Verilerin depolandigi yerdir. Giris yapilan ve islenen veriler bellekte depolanir.
Çikis: Bilgisayar tarafindan islem basamaklarindan geçirilerek üretilen yazi resim tablo müzik grafik hareketli görüntü vb. nin ekrandan ya da yazici hoparlör gibi degisik çikis birimlerinden alinmasidir.
Bir bilgisayarin islem yapabilmesi için donanim ve yazilima gereksinim vardir.
Donanim (Hardware): Bilgisayarin fiziksel kisimlarina donanim denilmektedir. Ekran klavye Sabit disk (sabit disk) fare yazici bellek mikroislemci tarayici vb. bilgisayar donanimini olusturan parçalardir.
Yazilim (Software): Bilgisayar donaniminda kullanilançesitli programlara yazilim denir. Bilgisayar donaniminin çalismasini saglayan yazilimlar oldugu gibi bilgisayarda islem yapmayi saglayan yazilimlarda vardir. Yazilima örnek olarak kelime islemciler (word processor) tablolama (spread sheet) sunu (presentation) programlama dilleri (Pascal C Visual Basic vb.) ses (sound) programlari verilebilir.
1.2 BILGISAYAR SISTEM BIRIMLERI
Bu birimler bilgisayar kasasi içinde ana kart üzerinde ya da dogrudan ana karta bagli birimlerdir. Burada öncelikle bilgisayarin beyni sayilan mikro islemcinin de üzerinde bulundugu Ana Karttan bahsetmek gereklidir.
1.2.1 ANA KART
Ana kart fiberglastan yapilmis üzerinde bakir yollarin bulundugu genellikle koyu yesil renkte büyükçe bir levhadir. Ana kart üzerinde mikroislemci bellek genisleme yuvalari BIOS ve diger yardimci devreler yer alir. Sistem saati bu yardimci devrelereden biridir.
Ana kart tüm sistemin temelini olusturmaktadir. Diger kartlar (I/O karti grafik karti vb.) ana kart üzerindeki genisleme yuvalarina takilir. Ana kart tüm kartlarin kendi üzerine takilmasindan dolayi bu adi almistir. Çünkü bilgisayarin diger bilesenleri bir sekilde ana karta baglaniyor birbirleri ile anlasmak için ana karti bir platform olarak kullaniyor; yani bilgisayarin
"sinir sistemi" ana kart üzerinde yer aliyor. Bir kisisel bilgisayar (PC) 'in hangi özelliklere sahip olabilecegini belirleyen en önemli bilesen ana karttir çünkü ana kart üzerindeki elektronik bilesenler bilgisayara hangi tür islemciler takilabilecegini maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabilecegini bazi bilesenlerin hangi hizlara çikabilecegini hangi yeni donanim
teknolojilerini destekleyebilecegini belirlemektedir. Burada ana kart ile ilgili sik kullanilan bazi teknik terimlerin bilinmesinde fayda vardir. Bunlar:
Yonga Seti: Yongaseti (chip set) ana kartin "beynini" olusturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarin trafik polisleri diyebiliriz. Çünkü bu devreler islemci önbellek sistem veri yollari çevre birimleri kisacasi bilgisayar içindeki her sey arasindaki veri akisini denetler. Veri akisi Bilgisayarin pek çok parçasinin islemesi ve performansi açisindan çok önemli oldugundan yonga seti de bilgisayarinizin kalitesi özellikleri ve hizi üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bilesenden biridir. Eski sistemlerde bilgisayarin farkli bilesen ve islevlerini çok sayida yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düsürmek hem tasarimi basitlestirmek hem de daha iyi uyumluluk saglamak için bu yongalar tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygin yonga seti Intel tarafindan üretilmektedir. Intel kendi yonga setlerini bunlarin destekledigi veriyolu teknolojilerini de temsil edecek sekilde PCI set ve AGP set olarak da adlandirmaktadir. Silicon Integrated Systems (SiS) Acer Labs Inc. (ALI) VIA gibi üretici firmalarin da gelistirdigi popüler yonga setleri vardir.
Veriyolu: Bilgisayarinizin içindeki bilesenler birbirleri ile çesitli sekillerde "konusurlar". Kasa içindeki bilesenlerin çogu (islemci önbellek bellek genisleme kartlari depolama aygitlari vs.) birbirleri ile veriyollari araciligi ile konusurlar. Basitçe bilgisayarin bir bileseninden digerine verileri iletmek için kullanilan devrelere veriyolu (bus) adi verilir. Bu veriyollarinin ucunda da genisleme yuvalari bulunabilir. Sistem veriyolu denince genelde ana kart üzerindeki bilesenler arasindaki veriyollari anlasilir. Ayrica ana karta takilan kartlarin islemci ve bellege erisebilmelerini saglayan genisleme yuvalarina da veriyolu adi verilir. Tüm veriyollari Adres ve Standart veriyolu olmak üzere iki bölümden olusur. Standart veriyolu bilgisayarda yapilan islemlerle ilgili verileri aktarirken adres veriyolu verilerin nerelere gidecegini belirler. Bir veriyolunun kapasitesi önemlidirçünkü bir seferde ne kadar veri transfer edilebilecegini belirler. Örnegin 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit 32 bit'lik veriyolu 32 bit veri transfer eder. Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hizi (frekans) degeri vardir. Hizli bir veriyolu verileri daha hizli transfer ederek uygulamalarin daha hizli çalismasini saglar. Kullandigimiz bazi donanim aygitlari da bu veriyollarina uygun olarak üretilir. Sadece iki donanim aygitini birbirine baglayan veriyoluna "port" adi verilir. (örnegin AGP = Advanced Graphics Port). Bugün bilgisayarlarimizda ISA PCI ve AGP veriyollari bulunmaktadir. Ana kartin üzerindeki farkli boyut ve renklerde yan yana dizilmis kart takma yuvalarindan bunlari taniyabilirsiniz.
ISA (Industry Standard Architecture): Ana kartin kenarina yakin yerde bulunan uzun siyah kart yuvalari ISA yuvasidir. 17 yildan beri kullanilan eski bir veriyolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e çikarilmistir. Ama bugün bile 8 bitlik kartlar olabilir. Örnegin bir ISA kartin yuvaya giren iki bölmeli çikintisinin sadece bir kenarinda baglanti bacaklari varsa bu 8 bitlik bir karttir. 90'lardan itibaren çogu aygitin daha hizli PCI modeli çiktigindan ISA yavas yavas terkedilmeye baslanmistir. Hatta bugün ISA veriyolu olmayan ana kartlar da bulunmaktadir. 1993'te Intel ve Microsoft Tak Çalistir ISA standardini gelistirmistir. Böylece isletim sistemi ISA kartlarin konfigürasyonunu sizin jumper'larla dip switch'lerle bogusmaniza gerek kalmadan otomatik yapmaktadir.
PCI (Peripheral Component Interconnect): Ana kartta PCI yuvalari ISA yuvalarinin hemen yaninda bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kisadir. PCI veriyolu Tak Çalisir desteklidir. 1993'te Intel tarafindan gelistirilen bu veriyolu 64 bit'liktir ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak kullanilir. 33 veya 66 MHz saat hizlarinda çalisir. 32 bit ve 33 MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn'dir.
AGP (Advanced Graphics Port): Sadece ekran kartlari için çikarilmis bir veriyoludur. Grafik agirlikli uygulamalar gelistikçe ( 3 boyutlu grafikler tam ekran video gibi) islemci ile bilgisayarin grafik bilesenleri arasinda daha genis bir bant genisligine ihtiyaç dogmustur. Bunun sonucunda grafik kartlarinda ISA'dan bir ara veriyolu standardi olan VESA'ya oradan da PCI'a geçilmistir. Ama bu da yeterli görülmeyince grafik kartinin islemciye dogrudan ulasmasini saglayacak ona özel bir veriyolu olan AGP 1997 sonunda gelistirilmistir. AGP kanali 32 bit genisligindedir ve 66 MHz hizinda çalisir. Yani toplam bant genis ligi 266 MB/sn'dir. Ayrica özel bir sinyallesme metoduyla ayni saat hizinda iki kat veya 4 kat daha hizli veri akisinin saglanabildigi 2xAGP ve 4xAGP modlari vardir. 2xAGP'de veri akis hizi 533 MB/sn olmaktadir. Ancak sistem veriyolu hizi 66 MHz ise 2xAGP tüm bant genisligini kaplayip diger aygitlara yer birakmayacagi için 66 MHz'lik ana kartlarda 1xAGP kullanilir. 100 MHz ana kartlarda bant genisligi 763 MB/sn'ye çiktigindan 2xAGP ile uyumludur. 1 GB/sn isteyen 4xAGP'nin ise 133 MHz'lik sistem veriyoluna sahip ana kartlarla uyumlu olup olmayacagini hep birlikte görecegiz. Peki bu kadar hiza ihtiyacimiz var mi? Günümüzün en agir 3D oyunlari bile bu hiza ihtiyaç duymamaktadir. Bu yüzden ayni kartin PCI ve AGP versiyonlari arasinda pek performans farki yoktur. Yine de grafik için daha gelismis bir veriyolu oldugu ve bize fazladan bir PCI yuvasi bos biraktigi için AGP kartlari tercih edilmektedir.
Portlar Konnektörler: Bilgisayar ile çalisirken kasa kapali oldugundan ana karti görmeyiz. Ama çesitli aygitlari baglamak için kasanin arkasinda yer alan girisler (portlar) dogrudan ana karta baglidir. Eski ana kartlarda AT form faktörü kullanilirken bu portlar birer kablo araciligi ile ana kart üzerindeki konnektörlere baglanirdi ama ATX form faktörü ile bu portlar ana kart ile bütünlesik duruma gelmistir. Yani ana kartin bir kenarinda bulunan bu portlar tam kasanin arka kismindaki bosluklara denk gelmektedir. Bu yüzden kasalar da ana kart form faktörlerine uygun olarak üretilmektedir.
Ana kartiniz ve kasaniz ATX formundaysa (artik tüm yeni bilgisayarlarda öyle) kasanin arkasinda tipik olarak bir klavye portu bir fare portu iki USB portu iki seri pc (COM) portu bir paralel (LPT) portu göreceksiniz. Günümüzde klavye ve fare için artik PS/2 portu adi verilen küçük yuvarlak 6 pinli portlar kullaniliyor. Aslinda fare seri portu da bir adaptör yardimiyla kullanabilir (veya zaten seri kablolu fareler vardir) ama fareninde kendine ait bir portu olmasi daha iyidir. Seri portlara genelde harici modemler baglanir ama seri port kullanan baska aygitlar da vardir (yedekleme aygitlari dijital kameralar gibi). Paralel porta ise yazici veya tarayici baglanir. USB portlara neredeyse her tür harici aygit baglanabilir. Ancak USB aygitlar yeni yeni yayginlasmaktadir. USB'nin özelligi seri ve paralel portlara göre çok daha hizli olmasi ve USB aygitlar üzerindeki yeni USB portlari araciligi ile ucuca çok sayida aygitin zincirleme baglanabilmesidir.
Bunlarin disinda ana kart üzerine takilan (veya bütünlesik olan) grafik karti ses karti TV karti SCSI karti gibi aygitlarin portlari da kasa arkasinda yer alir.
Ana kart üzerinde kasa içinden ulasilabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu bir disket sürücü portu ana kart ile bütünlesikse SCSI portudur. Bu portlara takilan yassi kablolar araciligi ile ana karta sabit disk CD sürücü CD yazici disket sürücü gibi dahili aygitlar baglanabilir. Bir IDE portuna bagli kabloya üzerindeki iki konnektör araciligiyla iki aygit baglanabilir.
Bunlarin disinda ana kart üzerinde islemciyi takmak için bir soket veya slot bulunur. Soket yassi dikdörtgen seklinde islemcinin iki düzlem üzerinde (enine ve boyuna) uzanan ignelerin oturdugu yuvaya verilen addir. Günümüz ana kartlarinda PGA370 tipinde 370 igneli Celeron islemciler için PGA soketleri AMD K6-2 ve K6-3 islemciler için AGP ve 100 MHz sistem veriyolu destegi bulunan Super 7 soketleri Cyrix (K6-2 ve eski Pentium MMX islemciler için) 66 MHz destekleyen Socket 7 tipi soketler bulunabilmektedir.
Slot ise genisleme yuvalarina benzer uzun ince dikdörtgen seklindeki islemci yuvalarina verilen addir.
Önbellek: Bugün bilgisayarlarda kullanilan tüm donanimlar 15 yil öncesine göre çok daha hizli. Ama her bir donanim bileseninin hizi esit ölçüde artmadi. Örnegin islemcilerdeki performans gelisimi sabit disktekilerden kat kat daha fazladir. Hani bir bilgisayarin gücü en zayif halkasi kadardir derler ya islemci ve bellek çok hizli olsa da yavas kalan bir sabit disk ile bu performans artisini tam anlami ile yasamaniz mümkün degildir. Islemci bos bos oturup kendisine bilgi gelmesini bekler. Tabii bunu önlemek için bazi ara çözümler gelistirildi. Örnegin yakin zamanda kullanilan bilgilerin sabit diskten önbellek (cache) adi verilen bir birime aktarilmasi islemcinin ihtiyaç duydugunda sik kullanilan bilgileri bu önbellek alanindan almasi olanakli kilindi. Iste önbelleklemenin esasi budur. Bir bilgisayarda çesitli bellek kademeleri vardir: birincil önbellek (L1 cache) ikincil önbellek (L2 cache) sistem bellegi (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim ki islemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Önce gider en hizli bellek türü olan L1 önbellege bakar. Bilgi orada varsa gecikme olmaksizin bu bilgileri alir ve isler. L1 önbellekte yoksa L2'ye bakar ve bilgiler buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile bilgileri alir. Orada da yoksa önbellege göre daha yavas kalan sistem bellegine yine yoksa en yavaslari olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldigi aygitlara bakar.
L1 ön bellek en hizlisidir ve günümüz bilgisayarlarinda dogrudan islemci üzerinde yer alir. Bu önbellek küçüktür (genelde 64K'ya kadar. Pentium III Pentium II ve Celeron islemcilerde 32K AMD K6-2 ve K6-3 islemcilerde 64K). L2 önbellek biraz daha yavas ama biraz daha büyük olabilir. Pentium II ve III'lerde boyutu 512K'dir ve islemci ile islemci hizinin yari hizinda haberlesir. Ilk Celeron'larda yoktur; günümüz Celeron'larinda boyutu 128K'dir ve islemciyle ayni hizda haberlesir. AMD K6-2'lerde islemci üzerinde degil ana kart üzerindeki bir yuvada 2GB'a kadar L2 önbellek bulunabilir ve veriyolu hizinda (66 veya 100 MHz) haberlesir. AMD K6-3'de 256K önbellek bulunur ve islemci ile ayni hizda haberlesir. AMD K6-3 L1 ve L2 önbellegi üzerinde bulundurdugu ayni zamanda kullanildiklari ana kartlarda da sistem veriyolu hizinda çalisan bir önbellek daha bulundugu için 3. düzey (L3) önbellegi literatüre sokmustur.
IRQ (Kesme) : (Interrupt Request) Bir süre BILGISAYAR kullanan herkes su ünlü "IRQ çakismasi" tabirini duyar. IRQ ‘nun Türkçesi "kesme" dir. Yani islemci bir isle mesgulken bilgisayarin bir yerinden baska bir donanimdan islemciye söyle bir emir geliyor: "Benimle de ilgilen!" Bu istek islemcinin isini böler. Tabii islemci ayni anda çok sayida isi birden yapabilir. Klavye ve fare kullanirken bir yandan ekrana gönderilen verileri isler sabit diskten okuma yapar modemin indirdigi dosyalara bakar vs. Ama islemciye isini görmesi için ihtiyaç duyan bir aygitin ona sinyal gönderebilmesi için özel bir hatta ihtiyaci vardir. Buna IRQ hatti adi verilir. bilgisayarimizda 0'dan 15'e kadar numaralanan 16 IRQ hatti vardir. Iki aygit ayni IRQ hattini kullanmaya kalkarsa çakisma meydana gelir ve o aygitlar kullanilamaz. Aygitin birinin ayarlanarak bos olan bir hatta yönlendirilmesi gerekir.
DMA kanallari: (Direct Memory Access) Dogru dan bellek erisim kanallari sistem içinde çogu aygitin dogrudan bellek ile veri alisverisi için kullandigi yollardir. IRQ'lar kadar "ünlü" degillerdir çünkü sayilari daha azdir ve daha az sayida donanimda kullanilirlar. Bu yüzden de daha az soruna yol açarlar. Bildiginiz gibi islemci bilgisayarin beynidir. Eski bilgisayarlarda islemci neredeyse her seyi üstlenirdi. Tabii tüm donanim aygitlarina veri göndermek ve onlardan veri almak isini üstlendi. Ancak bu pek verimli olmazdi. Islemci veri transferi ile ilgilenmekten baska islemleri dogru dürüst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazi aygitlar kendi aralarinda veri transferi yapip bu yükü islemcinin üzerinden aldi. DMA kanallari normalde yonga setinin bir bölümünü olusturur. Bir bilgisayarda 8 DMA kanali bulunur ve 0'dan 7'ye kadar numaralandirilir. DMA'lar genelde ses kartlari disket sürücüler teyp yedekleme birimleri yazici portu (LPT1) ag ve SCSI kartlari ses özelligi olan modemler tarafindan kullanilirlar.
BIOS: (Basic Input/Output System) BIOS'un açilimi Temel Giris Çikis Sistemi'dir. bilgisayardaki en temel düzey yazilimdir. donanim ile (özellikle de islemci ve yonga setiyle) isletim sistemi arasinda bir arayüz görevi görür. BIOS sistem donanima erisimi ve üzerinde uygulamalarinizi çalistirdiginiz ileri düzey isletim sistemlerinin (Windows Linux vs.) yaratilmasini saglar. BIOS ayni zamanda bilgisayarin donanim ayarlarini kontrol eder. bilgisayarin dügmesine bastiginizda boot etmesinden ve diger sistem islevlerinden sorumludur. BlOS da bir yazilimd ir demistik. Bu yazilim ana kart üzerindeki BIOS yongasi üzerinde tutulur. Eskiden BIOS bir ROM (Read Only Memory) idi. Yani sadece okunabiliyordu üzerine yazilamiyordu. Daha sonra eklenen yeni donanimlara göre BlOS'ta güncelleme yapilmasinin gerekmesi üzerine Flash BIOS adi verilen yazilabilir/güncellenebilir BIOS yongalari kullanilmaya basladi. Böylece kullanicilar daha güncel bir BIOS sürümünü ana kart üreticisinin Web sitesinden indirerek yükleyebilirler. (Tabii yakin zamanlarda gündeme gelen Çernobil (WinCIH) virüsünü duymussunuzdur. Iste bu virüs de yazilabilir BIOS'lardaki bilgileri silerek bilgisayarin açilmasini engelliyor.)
1.2.2 MERKEZI ISLEM BIRIMI(Central Processing Unit-CPU)
Bilgisayarin çalismasini düzenleyen ve programlardaki komutlari tek tek isleyen birimdir. Ana kart üzerinde bulunur. Merkezi Islem Birimi Aritmetik ve Mantik Birimi ile Kontrol Ünitesinden olusur.
Aritmetik ve Mantik Birimi (Arithmetic & Logic Unit -ALU) : Dört islem verilerin karsilastirilmasi karsilastirmanin sonucuna göre yeni islemlerin seçilmesi ve kararlarin verilmesi bu birimin görevidir.
Kontrol Birimi ( Control Unit-CU): Islem akisini düzenlemek komutlari yorumlamak ve bu komutlarin yerine getirilmesini saglamak bu birimin görevidir.
Mikroislemci veya CPU (Central Processing Unit) olarak da adlandirilan islemciler bilgisayarin beyni sayilir. Bilgisayarinizda yapilan islemler dogrudan veya dolayli olarak islemci tarafindan gerçeklestirilir. Eskiden islemci bilgisayarin en önemli parçasi iken bir bilgisayarin degerini belirleyen seyin performans ve sundugu imkanlar oldugunu düsünürsek artik en önemli parçalarindan biri diyebiliyoruz. Çünkü bir bilgisayarin performansini grafik karti sabit disk bellek gibi bilesenler de belirledigi gibi özellikleri de kullanilan ana karta çoklu ortam donanimlarina ve çevre birimlerine bagli. Bu yüzden hizli bir islemci ile yavas bir sabit disk veya grafik karti kullanmak veya yavas bir islemciyle hizli bir grafik karti veya sabit disk kullanmak pek anlamli olmuyor. Donanimlarin birbirine ayak uydurdugu baska bir donanimin isini görmesi için nispeten daha az süre bekledigi sistemler dengeli sistemlerdir.
Islemciler mekanik parçasi bulunmayan entegre devrelerdir. Içlerinde milyonlarca transistör bulunur ve ne kadar çok transistör içerirlerse o kadar hizli olurlar. Isi problemleri nedeniyle bir islemci kullanilan transistör sayisini artirmak için her istenilen boyutta yapilamaz. Ancak teknolojik gelismeler sayesinde çok daha küçük transistörleri birbirleri arasindaki devrelerin araligini da küçülterek uygun bir islemci kalip boyutuna sigdirmak mümkün olmustur. Iste buna "mikron teknolojisi" denir. Bir zamanlar islemci içindeki devrelerin araliginin 1 mikronun altina inmesinin imkansiz oldugu saniliyordu. Ama bugün çogu isle mci 0.25 mikron teknolojisi ile üretiliyor. 1999 yili içinde de bu 0.18 mikrona inecek. Böylece çok daha hizli islemciler üretilebilecek. Bilim adamlari mevcut teknoloji ile 0.08 mikrona kadar inilebilecegini düsünüyorlar.
Islemcinin Hizi: Bir islemcinin hizini kullanilan mikron teknolojisi üretim teknikleri kalip boyutu ve üretim süreci kalitesi belirler. Ayrica üretim sirasindaki kosullar ayni banttan çiksa bile bir islemcinin digerinden hizli olmasina yol açabilir. Ama sonuçta islemci fabrikada son testlerden geçirilirken üzerine güvenli olarak çalisabilecegi hiz basilir. Islemcinin hizi MHz cinsindendir. Bunu biraz temelden anlatmak gerekirse;
Her bilgisayar içinde komutlarin yerine getirilme hizini belirleyen ve çesitli donanim aygitlari arasinda senkronizasyonu saglayan dahili bir saat vardir (bu saatin hizini normal saat ile karistirmayin).
Islemci her bir komutu belirli bir saat tiklamasinda (saat döngüsünde) yerine getirir. Saat hizliysa islemci saniyede daha fazla komutu yerine getirir. 1 MHz saniyede 1 milyon saat tiklamasina (döngüye) karsilik gelir. Yani 400 MHz'lik bir islemci saniyede 400 milyon döngü yapar.
Bir islemcinin MHz cinsinden hizi ana kartta kullanilan sistem veriyolu hizinin belirli bir çarpanla çarpilmasi sonucu elde edilir. Örnegin 100 MHZ'lik ana kartlarda 400 MHz'lik bir islemci 4 çarpanini kullanarak 4x100=400 MHz'e erisir. Farkli islemci serileri ayni hiza sahip olsa da farkli mimarilere sahip olmalari nedeniyle ayni hizda olmazlar; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayi farklidir.
1.2.2.1 Piyasadaki belli basli islemci modelleri
INTEL PENTIUM IV: Su an piyasada yayginlasmaya
baslayan bu islemci en son 2200 Mhz hiza ulasmistir. INTEL PENTIUM III: 99'un ilk çeyreginde çikan bu islemci su an 450 500 ve 550 660 733 800 866 1000 MHz hizlarinda modellere sahiptir. 0.25 mikron teknolojisiyle üretilmisti (yakin zamanda 0.18 mikrona geçilecek). Içinde 9.5 milyonun üzerinde transistör bulunur. Yazilim destegi olarak üzerinde MMX ve SIMD komutlari bulunur Bu komutlar sayesinde uygun yazilim ve donanimlarla bazi çoklu ortam uygulamalarinin (video grafik isleme gibi) dahi hizli ve sorunsuz olmasini saglar.
INTEL PENTIUM II: Bu seri 233 MHz'den baslayip bugün 450 MHz'e kadar uzanir. Piyasada artik 350 MHz'ler asagisini bulmak pek mümkün degildir (bu modellerde artik 0.35 mikrondan 0.25 mikrona geçilmistir. MMX komutlarini içerir. 7.5 milyonu askin transistör bulunur.
INTEL CELERON: Günümüz piyasasinda 333 MHz'den baslayip 466 MHz'e kadar uzanan modelleri bulunur. Pentium II ve Pentium III'ün aksine Slot 1'e takilan modellerinin yanisira Soket 370'e takilan modelleri de bulunur. 128K L2 ön bellege sahiptir ama bu önbellek 512K önbellege sahip Pentium II'dekinin aksine islemci ile islemci hizinin yari hizinda degil tam hizinda haberlesir. Bu yüzden performansi Pentium ll' ye çok yaklasir.
AMD K6 -2: 9.3 milyon transistörü vardir ve 0.25 mikron teknolojisi ile üretilmistir. Bugün 300 MHz'den 600 MHz'e kadar modelleri bulunmaktadir. Yazilim destegi olarak MMX komutlarinin yanisira 3DNow! adi verilen komutlari da içerir. Soket tipidir. 321 pinli Soket 7 ve Super7 soketlere takilir.
AMD K6-3: 21.3 milyon transistör içerir; 0.25 mikron teknolojisiyle üretilmistir. 400 ve 450 MHz'lik modelleri bulunur. Super 7 sokete takilir. AMD bu islemciyle performans açisindan rakibi Intel'e epey yetismistir.
1.2.2.2 Islemcilerin Yazilim Destekleri
MMX: Intel'in gelistirdigi MMX'in açilimi Çoklu ortam Uzantilaridir (Multimedia Extensions) ve islemcilere eklenen 57 çoklu ortam komutuna verilen addir. AMD'de bu komut setinin lisansini Intel'den almistir. MMX islemciler bazi genel çoklu ortam islemlerini üstlenirler (örnegin normalde ses karti veya modemler tarafindan yapilan dijital sinyal isleme). Ancak bu komut setinin kullanilabilmesi için MMX uyumlu yazilimlarin kullanilmasi gereklidir. MMX islemcilere ekleneli uzun bir süre olmasina karsin MMX destekli yazilimlarin beklendigi kadar çabuk artmadigi gözlenmistir.
3DNow!: 3 boyutlu grafikler ile ilgili hesaplarin hizlandirilmasi için AMD islemcilerde kullanilan komut setinin adidir. Özellikle 3DNow! destekli oyunlarin sayisi hizla artmistir. Ekran kartlarinin da 3DNow! destekli sürücüleri olabilir.
SSE: (Streaming SIMD Extensions) Burada SIMD açilimi ise Single Instruction Multiple Data’ dir. Mutlaka Türkçelestirmek gerekirse "akici tek komutla çoklu veri isleme uzantilari" diyebiliriz. Yani islemciye bir komut verirsiniz bir çok veriyi bir amaca yönelik olarak isler. Grafik resim video animasyon 3 boyut islemleri ses tanima ögelerine sahip SSE destekli uygulamalarda ciddi bir performans artisi saglar. Intel tarafindan gelistirilip Pentium III islemcilere uygulanan 70 adetlik yeni komut setidir. Yakinda Celeron ve Pentium II islemcilere de uygulanmasi beklenmektedir.
1.2.3 - BELLEK
Bilgisayarda çesitli programlarin çalistirildigi geçici veya kalici bilgilerin bulunacagi hafiza alanlaridir. Veri Birimi BYTE'dir. Bir Byte 8 Bittir.
1 Bit 0 ya da 1'den (kapali devre=0 açik devre=1) olusur.
1 BYTE 1 karakter'dir.
1024 BYTE = 1 KiloByte'dir. (KiloByte = KB)
1024 KB = 1 MegaByte'dir. (MegaByte = MB)
1024 MB = 1 GigaByte (GigaByte = GB)
1024 GB = 1 TeraByte (TeraByte = TB)
Bilgisayar içinde RAM ve ROM bellek olmak üzere iki çesit bellek bulunur.
ROM BELLEK " Read Only Memory " Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üretici firma tarafindan hazirlanmistir. Bilgileri okunabilir fakat üzerinde bir degisiklik yapilamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. Kullanici tarafindan verilen komutlari isleme koyar. RAM bellege göre oldukça pahalidir.
RAM BELLEK "Random Access Memory":
Rastgele erisimli bellektir. Istenilen bölgesine bilgi depolanabilir silinebilir okunabilir degistirilebilir. Yalniz elektrik kesintisi veya makineyi kapatma durumunda tüm bilgiler silinir. 1 MB 4 MB 8MB 16 MB 32 MB 64 MB...
Boyutuna Göre RAM Bellekler:
30 pinli SIMM Bellek: Eski bilgisayarlarda kullanilirdi. 486'lardan sonra üretimden kalkti. RAM bellegin ana karta baglandigi yerdeki pin sayisi oldukça ufakti ve küçük boyutlu bir bellekti.
72 pin SIMM Bellek: Pentium II'lerle birlikte üretimden kalkti. Ana karta baglandigi yerdeki dis sayisi 72 idi.
168 pin DIMM Bellek: Günümüz ana kartlarinda bu 168 disli bellekler kullaniliyor. EDO ve SDRAM bellek modellerinde bu boyut kullanildi.
Üzerindeki Yongalara Göre RAM Bellekler:
Standart RAM Bellek: Piyasadan kalkti üretimi yok.
EDO RAM Bellek: DIMM boyutunda olanlari vardi. 50-60 nanosaniye (ns) hizindaydi. Bunlar da piyasadan kalkti üretimi yok.
SDRAM Bellek: 10-12 ns hizinda olanlarla piyasaya girdi. Daha sonra 100 MHz veriyolunu kullanan islemcilerle birlikte PC/100 standardinda 6-8 ns hizinda olanlari çikti. PC/133 bugün yaygin sekilde kullaniliyor.
RDRAM Bellek: Pentium IV ana kartlar bu türü desteklemektedir.
Özelliklerine Göre RAM Bellekler
Pariteli RAM Bellek: Bilgi 0 ve 1'ler halinde bellege ulastiginda fazladan bir yonga ikili sayi düzeninde hesap yapip toplam rakam yanlis gelirse veriyi geri gönderip tekrar hesap yapilmasini sagliyor.
Hata Düzeltmeli (ECC RAM) Bellek: Yanlis bilgiyi anladiginda hatanin hangi 0 ve 1 de oldugunu çözüp düzeltiyor.
SPD'li RAM Bellek: Özellikle 100 MHz veriyolunu kullanan sistemlerde bellekteki yongaya ugrayip hal hatir soruyor yonganin hiz ve özelliklerini ögreniyor. Ana kart bunu destekliyorsa gerekli bilgileri kullanarak komsu RAM'ler ile arabuluculuk yapiyor.
Yakin gelecekte ana kartlarda 133 MHz'lik veri yolu kullanilmaya baslandiginda ayrica RAMBUS DRAM (RDRAM) bellekler de kullanima geçecek. SDRAM'in üzerine kondugu plakaya DIMM deniyordu. Yeni plakalara RIMM denecek. Öncelikle 72 disli SIMM'den 168 disli DIMM'e geçerken oldugu gibi.
1.2.4 DIS BELLEK BIRIMLERI(Secondary Memory Devices)
Verilerin kalici olarak saklandigi yerdir. Dis bellek birimleri sabit diskler disketler CD'ler ve teyplerdir. Günümüzde birimi giga byte (GB)'dir. Bilgisayarlarda 2.1 3.2 GB sabit diskler kullanilmaktadir.
1.3 BILGISAYAR ÇEVRE BIRIMLERI
Bu birimler bilgisayar kasasi disinda bulunup bilgisayara baglanan birimlerdir. Çevre birimleri genel olarak üç grupta siniflandirilir: Bunlar giris birimleri çikis birimleri iletisim birimleri.
1.3.1 GIRIS BIRIMLERI
1.3.1.1 Klavye (keyboard)
Üzerinde harfler sayilar isaretler ve bazi
islevleri bulunan tuslar vardir. Q klavye ve F klavye (Türkçe Daktilo Klavyesi) olmak üzere iki sekilde siniflandirilabilir.
1.3.1.2 Barkod Okuyucular
Magaza ve büyük marketlerde kullanilan ve barkod okuyucu olarak adlandirilan tarayicilar vardir. Magazalarda her ürünün kendine ait bir numarasi bulunmaktadir. Ingilizce kisaltisi UPC olan Uluslararasi Ürün Kodu (UÜK) 'nun bir parçasi olan bu numara ürün üzerindeki etikette dikey çubuklarla gösterilir. Bu çubuklar çubuk kodlar olarak algilanmakta olup yalnizca çubuk kod okuyucusu tarafindan okunabilir. Bu tarayicilar satilan ürünlerin üzerindeki seri numarasini okuyarak bu numaranin karsiligi olan ve bilgisayarin belleginde bulunan "fiyat-isim-model" gibi bilgilerin ekrana oradan da fatura veya satis fisine yazdirilmasini saglar.
Barkodlarin bilgisayara takilmasi birlikte gelen bir ara kablo yardimi ile
olur. Bu ara kablo klavye ve barkodun ayni soket yardimi ile kullanilmasini saglar. Takilmasi çok kolaydir. Barkod destegi olan yazilimlarin çogunda herhangi bir tanimlamaya ihtiyaç olmadan sisteme uyarlanir.
1.1- GIRIS
Bilgisayar kullanicidan aldigi verilerle mantiksal ve aritmetiksel islemleri yapan yaptigi islemlerin sonucunu saklayabilen sakladigi bilgilere istenildiginde ulasilabilen elektronik bir makinedir.
Bu islemleri yaparken veriler girilir ve islenir. Ayrica istendiginde yapilan islemler depolanabilir ve çikisi alinabilir. Bilgisayar islem yaparken hizlidir yorulmaz sikilmaz. Bilgisayar programlanabilir. Bilgisayar kendi basina bir is yapmaz. Bilgisayarla ilgili olarak kullanilan bu terimlerin anlamlari asagida verilmistir.
Giris: Kisi tarafindan veya bilgisayar tarafindan saglanan verilerdir. Bu veriler sayilar harfler sözcükler ses sinyalleri ve komutlardir. Veriler giris birimleri tarafindan toplanir.
Islem: Veriler insanlarin amaçlari dogrultusunda programin yetenekleri ölçüsünde islem basamaklarindan geçer.
Bellek: Verilerin depolandigi yerdir. Giris yapilan ve islenen veriler bellekte depolanir.
Çikis: Bilgisayar tarafindan islem basamaklarindan geçirilerek üretilen yazi resim tablo müzik grafik hareketli görüntü vb. nin ekrandan ya da yazici hoparlör gibi degisik çikis birimlerinden alinmasidir.
Bir bilgisayarin islem yapabilmesi için donanim ve yazilima gereksinim vardir.
Donanim (Hardware): Bilgisayarin fiziksel kisimlarina donanim denilmektedir. Ekran klavye Sabit disk (sabit disk) fare yazici bellek mikroislemci tarayici vb. bilgisayar donanimini olusturan parçalardir.
Yazilim (Software): Bilgisayar donaniminda kullanilançesitli programlara yazilim denir. Bilgisayar donaniminin çalismasini saglayan yazilimlar oldugu gibi bilgisayarda islem yapmayi saglayan yazilimlarda vardir. Yazilima örnek olarak kelime islemciler (word processor) tablolama (spread sheet) sunu (presentation) programlama dilleri (Pascal C Visual Basic vb.) ses (sound) programlari verilebilir.
1.2 BILGISAYAR SISTEM BIRIMLERI
Bu birimler bilgisayar kasasi içinde ana kart üzerinde ya da dogrudan ana karta bagli birimlerdir. Burada öncelikle bilgisayarin beyni sayilan mikro islemcinin de üzerinde bulundugu Ana Karttan bahsetmek gereklidir.
1.2.1 ANA KART
Ana kart fiberglastan yapilmis üzerinde bakir yollarin bulundugu genellikle koyu yesil renkte büyükçe bir levhadir. Ana kart üzerinde mikroislemci bellek genisleme yuvalari BIOS ve diger yardimci devreler yer alir. Sistem saati bu yardimci devrelereden biridir.
Ana kart tüm sistemin temelini olusturmaktadir. Diger kartlar (I/O karti grafik karti vb.) ana kart üzerindeki genisleme yuvalarina takilir. Ana kart tüm kartlarin kendi üzerine takilmasindan dolayi bu adi almistir. Çünkü bilgisayarin diger bilesenleri bir sekilde ana karta baglaniyor birbirleri ile anlasmak için ana karti bir platform olarak kullaniyor; yani bilgisayarin
"sinir sistemi" ana kart üzerinde yer aliyor. Bir kisisel bilgisayar (PC) 'in hangi özelliklere sahip olabilecegini belirleyen en önemli bilesen ana karttir çünkü ana kart üzerindeki elektronik bilesenler bilgisayara hangi tür islemciler takilabilecegini maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabilecegini bazi bilesenlerin hangi hizlara çikabilecegini hangi yeni donanim
teknolojilerini destekleyebilecegini belirlemektedir. Burada ana kart ile ilgili sik kullanilan bazi teknik terimlerin bilinmesinde fayda vardir. Bunlar:
Yonga Seti: Yongaseti (chip set) ana kartin "beynini" olusturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarin trafik polisleri diyebiliriz. Çünkü bu devreler islemci önbellek sistem veri yollari çevre birimleri kisacasi bilgisayar içindeki her sey arasindaki veri akisini denetler. Veri akisi Bilgisayarin pek çok parçasinin islemesi ve performansi açisindan çok önemli oldugundan yonga seti de bilgisayarinizin kalitesi özellikleri ve hizi üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bilesenden biridir. Eski sistemlerde bilgisayarin farkli bilesen ve islevlerini çok sayida yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düsürmek hem tasarimi basitlestirmek hem de daha iyi uyumluluk saglamak için bu yongalar tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygin yonga seti Intel tarafindan üretilmektedir. Intel kendi yonga setlerini bunlarin destekledigi veriyolu teknolojilerini de temsil edecek sekilde PCI set ve AGP set olarak da adlandirmaktadir. Silicon Integrated Systems (SiS) Acer Labs Inc. (ALI) VIA gibi üretici firmalarin da gelistirdigi popüler yonga setleri vardir.
Veriyolu: Bilgisayarinizin içindeki bilesenler birbirleri ile çesitli sekillerde "konusurlar". Kasa içindeki bilesenlerin çogu (islemci önbellek bellek genisleme kartlari depolama aygitlari vs.) birbirleri ile veriyollari araciligi ile konusurlar. Basitçe bilgisayarin bir bileseninden digerine verileri iletmek için kullanilan devrelere veriyolu (bus) adi verilir. Bu veriyollarinin ucunda da genisleme yuvalari bulunabilir. Sistem veriyolu denince genelde ana kart üzerindeki bilesenler arasindaki veriyollari anlasilir. Ayrica ana karta takilan kartlarin islemci ve bellege erisebilmelerini saglayan genisleme yuvalarina da veriyolu adi verilir. Tüm veriyollari Adres ve Standart veriyolu olmak üzere iki bölümden olusur. Standart veriyolu bilgisayarda yapilan islemlerle ilgili verileri aktarirken adres veriyolu verilerin nerelere gidecegini belirler. Bir veriyolunun kapasitesi önemlidirçünkü bir seferde ne kadar veri transfer edilebilecegini belirler. Örnegin 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit 32 bit'lik veriyolu 32 bit veri transfer eder. Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hizi (frekans) degeri vardir. Hizli bir veriyolu verileri daha hizli transfer ederek uygulamalarin daha hizli çalismasini saglar. Kullandigimiz bazi donanim aygitlari da bu veriyollarina uygun olarak üretilir. Sadece iki donanim aygitini birbirine baglayan veriyoluna "port" adi verilir. (örnegin AGP = Advanced Graphics Port). Bugün bilgisayarlarimizda ISA PCI ve AGP veriyollari bulunmaktadir. Ana kartin üzerindeki farkli boyut ve renklerde yan yana dizilmis kart takma yuvalarindan bunlari taniyabilirsiniz.
ISA (Industry Standard Architecture): Ana kartin kenarina yakin yerde bulunan uzun siyah kart yuvalari ISA yuvasidir. 17 yildan beri kullanilan eski bir veriyolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e çikarilmistir. Ama bugün bile 8 bitlik kartlar olabilir. Örnegin bir ISA kartin yuvaya giren iki bölmeli çikintisinin sadece bir kenarinda baglanti bacaklari varsa bu 8 bitlik bir karttir. 90'lardan itibaren çogu aygitin daha hizli PCI modeli çiktigindan ISA yavas yavas terkedilmeye baslanmistir. Hatta bugün ISA veriyolu olmayan ana kartlar da bulunmaktadir. 1993'te Intel ve Microsoft Tak Çalistir ISA standardini gelistirmistir. Böylece isletim sistemi ISA kartlarin konfigürasyonunu sizin jumper'larla dip switch'lerle bogusmaniza gerek kalmadan otomatik yapmaktadir.
PCI (Peripheral Component Interconnect): Ana kartta PCI yuvalari ISA yuvalarinin hemen yaninda bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kisadir. PCI veriyolu Tak Çalisir desteklidir. 1993'te Intel tarafindan gelistirilen bu veriyolu 64 bit'liktir ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak kullanilir. 33 veya 66 MHz saat hizlarinda çalisir. 32 bit ve 33 MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn'dir.
AGP (Advanced Graphics Port): Sadece ekran kartlari için çikarilmis bir veriyoludur. Grafik agirlikli uygulamalar gelistikçe ( 3 boyutlu grafikler tam ekran video gibi) islemci ile bilgisayarin grafik bilesenleri arasinda daha genis bir bant genisligine ihtiyaç dogmustur. Bunun sonucunda grafik kartlarinda ISA'dan bir ara veriyolu standardi olan VESA'ya oradan da PCI'a geçilmistir. Ama bu da yeterli görülmeyince grafik kartinin islemciye dogrudan ulasmasini saglayacak ona özel bir veriyolu olan AGP 1997 sonunda gelistirilmistir. AGP kanali 32 bit genisligindedir ve 66 MHz hizinda çalisir. Yani toplam bant genis ligi 266 MB/sn'dir. Ayrica özel bir sinyallesme metoduyla ayni saat hizinda iki kat veya 4 kat daha hizli veri akisinin saglanabildigi 2xAGP ve 4xAGP modlari vardir. 2xAGP'de veri akis hizi 533 MB/sn olmaktadir. Ancak sistem veriyolu hizi 66 MHz ise 2xAGP tüm bant genisligini kaplayip diger aygitlara yer birakmayacagi için 66 MHz'lik ana kartlarda 1xAGP kullanilir. 100 MHz ana kartlarda bant genisligi 763 MB/sn'ye çiktigindan 2xAGP ile uyumludur. 1 GB/sn isteyen 4xAGP'nin ise 133 MHz'lik sistem veriyoluna sahip ana kartlarla uyumlu olup olmayacagini hep birlikte görecegiz. Peki bu kadar hiza ihtiyacimiz var mi? Günümüzün en agir 3D oyunlari bile bu hiza ihtiyaç duymamaktadir. Bu yüzden ayni kartin PCI ve AGP versiyonlari arasinda pek performans farki yoktur. Yine de grafik için daha gelismis bir veriyolu oldugu ve bize fazladan bir PCI yuvasi bos biraktigi için AGP kartlari tercih edilmektedir.
Portlar Konnektörler: Bilgisayar ile çalisirken kasa kapali oldugundan ana karti görmeyiz. Ama çesitli aygitlari baglamak için kasanin arkasinda yer alan girisler (portlar) dogrudan ana karta baglidir. Eski ana kartlarda AT form faktörü kullanilirken bu portlar birer kablo araciligi ile ana kart üzerindeki konnektörlere baglanirdi ama ATX form faktörü ile bu portlar ana kart ile bütünlesik duruma gelmistir. Yani ana kartin bir kenarinda bulunan bu portlar tam kasanin arka kismindaki bosluklara denk gelmektedir. Bu yüzden kasalar da ana kart form faktörlerine uygun olarak üretilmektedir.
Ana kartiniz ve kasaniz ATX formundaysa (artik tüm yeni bilgisayarlarda öyle) kasanin arkasinda tipik olarak bir klavye portu bir fare portu iki USB portu iki seri pc (COM) portu bir paralel (LPT) portu göreceksiniz. Günümüzde klavye ve fare için artik PS/2 portu adi verilen küçük yuvarlak 6 pinli portlar kullaniliyor. Aslinda fare seri portu da bir adaptör yardimiyla kullanabilir (veya zaten seri kablolu fareler vardir) ama fareninde kendine ait bir portu olmasi daha iyidir. Seri portlara genelde harici modemler baglanir ama seri port kullanan baska aygitlar da vardir (yedekleme aygitlari dijital kameralar gibi). Paralel porta ise yazici veya tarayici baglanir. USB portlara neredeyse her tür harici aygit baglanabilir. Ancak USB aygitlar yeni yeni yayginlasmaktadir. USB'nin özelligi seri ve paralel portlara göre çok daha hizli olmasi ve USB aygitlar üzerindeki yeni USB portlari araciligi ile ucuca çok sayida aygitin zincirleme baglanabilmesidir.
Bunlarin disinda ana kart üzerine takilan (veya bütünlesik olan) grafik karti ses karti TV karti SCSI karti gibi aygitlarin portlari da kasa arkasinda yer alir.
Ana kart üzerinde kasa içinden ulasilabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu bir disket sürücü portu ana kart ile bütünlesikse SCSI portudur. Bu portlara takilan yassi kablolar araciligi ile ana karta sabit disk CD sürücü CD yazici disket sürücü gibi dahili aygitlar baglanabilir. Bir IDE portuna bagli kabloya üzerindeki iki konnektör araciligiyla iki aygit baglanabilir.
Bunlarin disinda ana kart üzerinde islemciyi takmak için bir soket veya slot bulunur. Soket yassi dikdörtgen seklinde islemcinin iki düzlem üzerinde (enine ve boyuna) uzanan ignelerin oturdugu yuvaya verilen addir. Günümüz ana kartlarinda PGA370 tipinde 370 igneli Celeron islemciler için PGA soketleri AMD K6-2 ve K6-3 islemciler için AGP ve 100 MHz sistem veriyolu destegi bulunan Super 7 soketleri Cyrix (K6-2 ve eski Pentium MMX islemciler için) 66 MHz destekleyen Socket 7 tipi soketler bulunabilmektedir.
Slot ise genisleme yuvalarina benzer uzun ince dikdörtgen seklindeki islemci yuvalarina verilen addir.
Önbellek: Bugün bilgisayarlarda kullanilan tüm donanimlar 15 yil öncesine göre çok daha hizli. Ama her bir donanim bileseninin hizi esit ölçüde artmadi. Örnegin islemcilerdeki performans gelisimi sabit disktekilerden kat kat daha fazladir. Hani bir bilgisayarin gücü en zayif halkasi kadardir derler ya islemci ve bellek çok hizli olsa da yavas kalan bir sabit disk ile bu performans artisini tam anlami ile yasamaniz mümkün degildir. Islemci bos bos oturup kendisine bilgi gelmesini bekler. Tabii bunu önlemek için bazi ara çözümler gelistirildi. Örnegin yakin zamanda kullanilan bilgilerin sabit diskten önbellek (cache) adi verilen bir birime aktarilmasi islemcinin ihtiyaç duydugunda sik kullanilan bilgileri bu önbellek alanindan almasi olanakli kilindi. Iste önbelleklemenin esasi budur. Bir bilgisayarda çesitli bellek kademeleri vardir: birincil önbellek (L1 cache) ikincil önbellek (L2 cache) sistem bellegi (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim ki islemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Önce gider en hizli bellek türü olan L1 önbellege bakar. Bilgi orada varsa gecikme olmaksizin bu bilgileri alir ve isler. L1 önbellekte yoksa L2'ye bakar ve bilgiler buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile bilgileri alir. Orada da yoksa önbellege göre daha yavas kalan sistem bellegine yine yoksa en yavaslari olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldigi aygitlara bakar.
L1 ön bellek en hizlisidir ve günümüz bilgisayarlarinda dogrudan islemci üzerinde yer alir. Bu önbellek küçüktür (genelde 64K'ya kadar. Pentium III Pentium II ve Celeron islemcilerde 32K AMD K6-2 ve K6-3 islemcilerde 64K). L2 önbellek biraz daha yavas ama biraz daha büyük olabilir. Pentium II ve III'lerde boyutu 512K'dir ve islemci ile islemci hizinin yari hizinda haberlesir. Ilk Celeron'larda yoktur; günümüz Celeron'larinda boyutu 128K'dir ve islemciyle ayni hizda haberlesir. AMD K6-2'lerde islemci üzerinde degil ana kart üzerindeki bir yuvada 2GB'a kadar L2 önbellek bulunabilir ve veriyolu hizinda (66 veya 100 MHz) haberlesir. AMD K6-3'de 256K önbellek bulunur ve islemci ile ayni hizda haberlesir. AMD K6-3 L1 ve L2 önbellegi üzerinde bulundurdugu ayni zamanda kullanildiklari ana kartlarda da sistem veriyolu hizinda çalisan bir önbellek daha bulundugu için 3. düzey (L3) önbellegi literatüre sokmustur.
IRQ (Kesme) : (Interrupt Request) Bir süre BILGISAYAR kullanan herkes su ünlü "IRQ çakismasi" tabirini duyar. IRQ ‘nun Türkçesi "kesme" dir. Yani islemci bir isle mesgulken bilgisayarin bir yerinden baska bir donanimdan islemciye söyle bir emir geliyor: "Benimle de ilgilen!" Bu istek islemcinin isini böler. Tabii islemci ayni anda çok sayida isi birden yapabilir. Klavye ve fare kullanirken bir yandan ekrana gönderilen verileri isler sabit diskten okuma yapar modemin indirdigi dosyalara bakar vs. Ama islemciye isini görmesi için ihtiyaç duyan bir aygitin ona sinyal gönderebilmesi için özel bir hatta ihtiyaci vardir. Buna IRQ hatti adi verilir. bilgisayarimizda 0'dan 15'e kadar numaralanan 16 IRQ hatti vardir. Iki aygit ayni IRQ hattini kullanmaya kalkarsa çakisma meydana gelir ve o aygitlar kullanilamaz. Aygitin birinin ayarlanarak bos olan bir hatta yönlendirilmesi gerekir.
DMA kanallari: (Direct Memory Access) Dogru dan bellek erisim kanallari sistem içinde çogu aygitin dogrudan bellek ile veri alisverisi için kullandigi yollardir. IRQ'lar kadar "ünlü" degillerdir çünkü sayilari daha azdir ve daha az sayida donanimda kullanilirlar. Bu yüzden de daha az soruna yol açarlar. Bildiginiz gibi islemci bilgisayarin beynidir. Eski bilgisayarlarda islemci neredeyse her seyi üstlenirdi. Tabii tüm donanim aygitlarina veri göndermek ve onlardan veri almak isini üstlendi. Ancak bu pek verimli olmazdi. Islemci veri transferi ile ilgilenmekten baska islemleri dogru dürüst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazi aygitlar kendi aralarinda veri transferi yapip bu yükü islemcinin üzerinden aldi. DMA kanallari normalde yonga setinin bir bölümünü olusturur. Bir bilgisayarda 8 DMA kanali bulunur ve 0'dan 7'ye kadar numaralandirilir. DMA'lar genelde ses kartlari disket sürücüler teyp yedekleme birimleri yazici portu (LPT1) ag ve SCSI kartlari ses özelligi olan modemler tarafindan kullanilirlar.
BIOS: (Basic Input/Output System) BIOS'un açilimi Temel Giris Çikis Sistemi'dir. bilgisayardaki en temel düzey yazilimdir. donanim ile (özellikle de islemci ve yonga setiyle) isletim sistemi arasinda bir arayüz görevi görür. BIOS sistem donanima erisimi ve üzerinde uygulamalarinizi çalistirdiginiz ileri düzey isletim sistemlerinin (Windows Linux vs.) yaratilmasini saglar. BIOS ayni zamanda bilgisayarin donanim ayarlarini kontrol eder. bilgisayarin dügmesine bastiginizda boot etmesinden ve diger sistem islevlerinden sorumludur. BlOS da bir yazilimd ir demistik. Bu yazilim ana kart üzerindeki BIOS yongasi üzerinde tutulur. Eskiden BIOS bir ROM (Read Only Memory) idi. Yani sadece okunabiliyordu üzerine yazilamiyordu. Daha sonra eklenen yeni donanimlara göre BlOS'ta güncelleme yapilmasinin gerekmesi üzerine Flash BIOS adi verilen yazilabilir/güncellenebilir BIOS yongalari kullanilmaya basladi. Böylece kullanicilar daha güncel bir BIOS sürümünü ana kart üreticisinin Web sitesinden indirerek yükleyebilirler. (Tabii yakin zamanlarda gündeme gelen Çernobil (WinCIH) virüsünü duymussunuzdur. Iste bu virüs de yazilabilir BIOS'lardaki bilgileri silerek bilgisayarin açilmasini engelliyor.)
1.2.2 MERKEZI ISLEM BIRIMI(Central Processing Unit-CPU)
Bilgisayarin çalismasini düzenleyen ve programlardaki komutlari tek tek isleyen birimdir. Ana kart üzerinde bulunur. Merkezi Islem Birimi Aritmetik ve Mantik Birimi ile Kontrol Ünitesinden olusur.
Aritmetik ve Mantik Birimi (Arithmetic & Logic Unit -ALU) : Dört islem verilerin karsilastirilmasi karsilastirmanin sonucuna göre yeni islemlerin seçilmesi ve kararlarin verilmesi bu birimin görevidir.
Kontrol Birimi ( Control Unit-CU): Islem akisini düzenlemek komutlari yorumlamak ve bu komutlarin yerine getirilmesini saglamak bu birimin görevidir.
Mikroislemci veya CPU (Central Processing Unit) olarak da adlandirilan islemciler bilgisayarin beyni sayilir. Bilgisayarinizda yapilan islemler dogrudan veya dolayli olarak islemci tarafindan gerçeklestirilir. Eskiden islemci bilgisayarin en önemli parçasi iken bir bilgisayarin degerini belirleyen seyin performans ve sundugu imkanlar oldugunu düsünürsek artik en önemli parçalarindan biri diyebiliyoruz. Çünkü bir bilgisayarin performansini grafik karti sabit disk bellek gibi bilesenler de belirledigi gibi özellikleri de kullanilan ana karta çoklu ortam donanimlarina ve çevre birimlerine bagli. Bu yüzden hizli bir islemci ile yavas bir sabit disk veya grafik karti kullanmak veya yavas bir islemciyle hizli bir grafik karti veya sabit disk kullanmak pek anlamli olmuyor. Donanimlarin birbirine ayak uydurdugu baska bir donanimin isini görmesi için nispeten daha az süre bekledigi sistemler dengeli sistemlerdir.
Islemciler mekanik parçasi bulunmayan entegre devrelerdir. Içlerinde milyonlarca transistör bulunur ve ne kadar çok transistör içerirlerse o kadar hizli olurlar. Isi problemleri nedeniyle bir islemci kullanilan transistör sayisini artirmak için her istenilen boyutta yapilamaz. Ancak teknolojik gelismeler sayesinde çok daha küçük transistörleri birbirleri arasindaki devrelerin araligini da küçülterek uygun bir islemci kalip boyutuna sigdirmak mümkün olmustur. Iste buna "mikron teknolojisi" denir. Bir zamanlar islemci içindeki devrelerin araliginin 1 mikronun altina inmesinin imkansiz oldugu saniliyordu. Ama bugün çogu isle mci 0.25 mikron teknolojisi ile üretiliyor. 1999 yili içinde de bu 0.18 mikrona inecek. Böylece çok daha hizli islemciler üretilebilecek. Bilim adamlari mevcut teknoloji ile 0.08 mikrona kadar inilebilecegini düsünüyorlar.
Islemcinin Hizi: Bir islemcinin hizini kullanilan mikron teknolojisi üretim teknikleri kalip boyutu ve üretim süreci kalitesi belirler. Ayrica üretim sirasindaki kosullar ayni banttan çiksa bile bir islemcinin digerinden hizli olmasina yol açabilir. Ama sonuçta islemci fabrikada son testlerden geçirilirken üzerine güvenli olarak çalisabilecegi hiz basilir. Islemcinin hizi MHz cinsindendir. Bunu biraz temelden anlatmak gerekirse;
Her bilgisayar içinde komutlarin yerine getirilme hizini belirleyen ve çesitli donanim aygitlari arasinda senkronizasyonu saglayan dahili bir saat vardir (bu saatin hizini normal saat ile karistirmayin).
Islemci her bir komutu belirli bir saat tiklamasinda (saat döngüsünde) yerine getirir. Saat hizliysa islemci saniyede daha fazla komutu yerine getirir. 1 MHz saniyede 1 milyon saat tiklamasina (döngüye) karsilik gelir. Yani 400 MHz'lik bir islemci saniyede 400 milyon döngü yapar.
Bir islemcinin MHz cinsinden hizi ana kartta kullanilan sistem veriyolu hizinin belirli bir çarpanla çarpilmasi sonucu elde edilir. Örnegin 100 MHZ'lik ana kartlarda 400 MHz'lik bir islemci 4 çarpanini kullanarak 4x100=400 MHz'e erisir. Farkli islemci serileri ayni hiza sahip olsa da farkli mimarilere sahip olmalari nedeniyle ayni hizda olmazlar; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayi farklidir.
1.2.2.1 Piyasadaki belli basli islemci modelleri
INTEL PENTIUM IV: Su an piyasada yayginlasmaya
baslayan bu islemci en son 2200 Mhz hiza ulasmistir. INTEL PENTIUM III: 99'un ilk çeyreginde çikan bu islemci su an 450 500 ve 550 660 733 800 866 1000 MHz hizlarinda modellere sahiptir. 0.25 mikron teknolojisiyle üretilmisti (yakin zamanda 0.18 mikrona geçilecek). Içinde 9.5 milyonun üzerinde transistör bulunur. Yazilim destegi olarak üzerinde MMX ve SIMD komutlari bulunur Bu komutlar sayesinde uygun yazilim ve donanimlarla bazi çoklu ortam uygulamalarinin (video grafik isleme gibi) dahi hizli ve sorunsuz olmasini saglar.
INTEL PENTIUM II: Bu seri 233 MHz'den baslayip bugün 450 MHz'e kadar uzanir. Piyasada artik 350 MHz'ler asagisini bulmak pek mümkün degildir (bu modellerde artik 0.35 mikrondan 0.25 mikrona geçilmistir. MMX komutlarini içerir. 7.5 milyonu askin transistör bulunur.
INTEL CELERON: Günümüz piyasasinda 333 MHz'den baslayip 466 MHz'e kadar uzanan modelleri bulunur. Pentium II ve Pentium III'ün aksine Slot 1'e takilan modellerinin yanisira Soket 370'e takilan modelleri de bulunur. 128K L2 ön bellege sahiptir ama bu önbellek 512K önbellege sahip Pentium II'dekinin aksine islemci ile islemci hizinin yari hizinda degil tam hizinda haberlesir. Bu yüzden performansi Pentium ll' ye çok yaklasir.
AMD K6 -2: 9.3 milyon transistörü vardir ve 0.25 mikron teknolojisi ile üretilmistir. Bugün 300 MHz'den 600 MHz'e kadar modelleri bulunmaktadir. Yazilim destegi olarak MMX komutlarinin yanisira 3DNow! adi verilen komutlari da içerir. Soket tipidir. 321 pinli Soket 7 ve Super7 soketlere takilir.
AMD K6-3: 21.3 milyon transistör içerir; 0.25 mikron teknolojisiyle üretilmistir. 400 ve 450 MHz'lik modelleri bulunur. Super 7 sokete takilir. AMD bu islemciyle performans açisindan rakibi Intel'e epey yetismistir.
1.2.2.2 Islemcilerin Yazilim Destekleri
MMX: Intel'in gelistirdigi MMX'in açilimi Çoklu ortam Uzantilaridir (Multimedia Extensions) ve islemcilere eklenen 57 çoklu ortam komutuna verilen addir. AMD'de bu komut setinin lisansini Intel'den almistir. MMX islemciler bazi genel çoklu ortam islemlerini üstlenirler (örnegin normalde ses karti veya modemler tarafindan yapilan dijital sinyal isleme). Ancak bu komut setinin kullanilabilmesi için MMX uyumlu yazilimlarin kullanilmasi gereklidir. MMX islemcilere ekleneli uzun bir süre olmasina karsin MMX destekli yazilimlarin beklendigi kadar çabuk artmadigi gözlenmistir.
3DNow!: 3 boyutlu grafikler ile ilgili hesaplarin hizlandirilmasi için AMD islemcilerde kullanilan komut setinin adidir. Özellikle 3DNow! destekli oyunlarin sayisi hizla artmistir. Ekran kartlarinin da 3DNow! destekli sürücüleri olabilir.
SSE: (Streaming SIMD Extensions) Burada SIMD açilimi ise Single Instruction Multiple Data’ dir. Mutlaka Türkçelestirmek gerekirse "akici tek komutla çoklu veri isleme uzantilari" diyebiliriz. Yani islemciye bir komut verirsiniz bir çok veriyi bir amaca yönelik olarak isler. Grafik resim video animasyon 3 boyut islemleri ses tanima ögelerine sahip SSE destekli uygulamalarda ciddi bir performans artisi saglar. Intel tarafindan gelistirilip Pentium III islemcilere uygulanan 70 adetlik yeni komut setidir. Yakinda Celeron ve Pentium II islemcilere de uygulanmasi beklenmektedir.
1.2.3 - BELLEK
Bilgisayarda çesitli programlarin çalistirildigi geçici veya kalici bilgilerin bulunacagi hafiza alanlaridir. Veri Birimi BYTE'dir. Bir Byte 8 Bittir.
1 Bit 0 ya da 1'den (kapali devre=0 açik devre=1) olusur.
1 BYTE 1 karakter'dir.
1024 BYTE = 1 KiloByte'dir. (KiloByte = KB)
1024 KB = 1 MegaByte'dir. (MegaByte = MB)
1024 MB = 1 GigaByte (GigaByte = GB)
1024 GB = 1 TeraByte (TeraByte = TB)
Bilgisayar içinde RAM ve ROM bellek olmak üzere iki çesit bellek bulunur.
ROM BELLEK " Read Only Memory " Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üretici firma tarafindan hazirlanmistir. Bilgileri okunabilir fakat üzerinde bir degisiklik yapilamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. Kullanici tarafindan verilen komutlari isleme koyar. RAM bellege göre oldukça pahalidir.
RAM BELLEK "Random Access Memory":
Rastgele erisimli bellektir. Istenilen bölgesine bilgi depolanabilir silinebilir okunabilir degistirilebilir. Yalniz elektrik kesintisi veya makineyi kapatma durumunda tüm bilgiler silinir. 1 MB 4 MB 8MB 16 MB 32 MB 64 MB...
Boyutuna Göre RAM Bellekler:
30 pinli SIMM Bellek: Eski bilgisayarlarda kullanilirdi. 486'lardan sonra üretimden kalkti. RAM bellegin ana karta baglandigi yerdeki pin sayisi oldukça ufakti ve küçük boyutlu bir bellekti.
72 pin SIMM Bellek: Pentium II'lerle birlikte üretimden kalkti. Ana karta baglandigi yerdeki dis sayisi 72 idi.
168 pin DIMM Bellek: Günümüz ana kartlarinda bu 168 disli bellekler kullaniliyor. EDO ve SDRAM bellek modellerinde bu boyut kullanildi.
Üzerindeki Yongalara Göre RAM Bellekler:
Standart RAM Bellek: Piyasadan kalkti üretimi yok.
EDO RAM Bellek: DIMM boyutunda olanlari vardi. 50-60 nanosaniye (ns) hizindaydi. Bunlar da piyasadan kalkti üretimi yok.
SDRAM Bellek: 10-12 ns hizinda olanlarla piyasaya girdi. Daha sonra 100 MHz veriyolunu kullanan islemcilerle birlikte PC/100 standardinda 6-8 ns hizinda olanlari çikti. PC/133 bugün yaygin sekilde kullaniliyor.
RDRAM Bellek: Pentium IV ana kartlar bu türü desteklemektedir.
Özelliklerine Göre RAM Bellekler
Pariteli RAM Bellek: Bilgi 0 ve 1'ler halinde bellege ulastiginda fazladan bir yonga ikili sayi düzeninde hesap yapip toplam rakam yanlis gelirse veriyi geri gönderip tekrar hesap yapilmasini sagliyor.
Hata Düzeltmeli (ECC RAM) Bellek: Yanlis bilgiyi anladiginda hatanin hangi 0 ve 1 de oldugunu çözüp düzeltiyor.
SPD'li RAM Bellek: Özellikle 100 MHz veriyolunu kullanan sistemlerde bellekteki yongaya ugrayip hal hatir soruyor yonganin hiz ve özelliklerini ögreniyor. Ana kart bunu destekliyorsa gerekli bilgileri kullanarak komsu RAM'ler ile arabuluculuk yapiyor.
Yakin gelecekte ana kartlarda 133 MHz'lik veri yolu kullanilmaya baslandiginda ayrica RAMBUS DRAM (RDRAM) bellekler de kullanima geçecek. SDRAM'in üzerine kondugu plakaya DIMM deniyordu. Yeni plakalara RIMM denecek. Öncelikle 72 disli SIMM'den 168 disli DIMM'e geçerken oldugu gibi.
1.2.4 DIS BELLEK BIRIMLERI(Secondary Memory Devices)
Verilerin kalici olarak saklandigi yerdir. Dis bellek birimleri sabit diskler disketler CD'ler ve teyplerdir. Günümüzde birimi giga byte (GB)'dir. Bilgisayarlarda 2.1 3.2 GB sabit diskler kullanilmaktadir.
1.3 BILGISAYAR ÇEVRE BIRIMLERI
Bu birimler bilgisayar kasasi disinda bulunup bilgisayara baglanan birimlerdir. Çevre birimleri genel olarak üç grupta siniflandirilir: Bunlar giris birimleri çikis birimleri iletisim birimleri.
1.3.1 GIRIS BIRIMLERI
1.3.1.1 Klavye (keyboard)
Üzerinde harfler sayilar isaretler ve bazi
islevleri bulunan tuslar vardir. Q klavye ve F klavye (Türkçe Daktilo Klavyesi) olmak üzere iki sekilde siniflandirilabilir.
1.3.1.2 Barkod Okuyucular
Magaza ve büyük marketlerde kullanilan ve barkod okuyucu olarak adlandirilan tarayicilar vardir. Magazalarda her ürünün kendine ait bir numarasi bulunmaktadir. Ingilizce kisaltisi UPC olan Uluslararasi Ürün Kodu (UÜK) 'nun bir parçasi olan bu numara ürün üzerindeki etikette dikey çubuklarla gösterilir. Bu çubuklar çubuk kodlar olarak algilanmakta olup yalnizca çubuk kod okuyucusu tarafindan okunabilir. Bu tarayicilar satilan ürünlerin üzerindeki seri numarasini okuyarak bu numaranin karsiligi olan ve bilgisayarin belleginde bulunan "fiyat-isim-model" gibi bilgilerin ekrana oradan da fatura veya satis fisine yazdirilmasini saglar.
Barkodlarin bilgisayara takilmasi birlikte gelen bir ara kablo yardimi ile
olur. Bu ara kablo klavye ve barkodun ayni soket yardimi ile kullanilmasini saglar. Takilmasi çok kolaydir. Barkod destegi olan yazilimlarin çogunda herhangi bir tanimlamaya ihtiyaç olmadan sisteme uyarlanir.
